Installaties en verwarmingssystemen

Advies

Dat kan op verschillende manieren: door in verwarmingsgroepen te werken, gebruikelijk in bijvoorbeeld een vloerverwarmingssysteem. Het kan ook met stralingsverwarmingspanelen. Of bij kleine groepen per zitplaats elektrisch verwarmde kussens te gebruiken. Zeer lokaal gebruik van verwarming is de meeste gevallen een energievoordelige optie.

Advies

Als de kerk niet wordt gebruikt hoeft er in principe maar weinig te worden verwarmd. In verband met het risico op aantasting van bijvoorbeeld houten onderdelen is temperatuur minder bepalend dan relatieve vochtigheid. Zelfs als een kerk een orgel heeft hoeft er maar relatief beperkt te worden verwarmd. Zie de link naar bijgaand artikel op de RCE website: Temperatuurverlaging in kerken | Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Uiteraard bestaat er wel een relatie tussen temperatuur en vocht. Noodzaak bij kiezen voor een lage temperatuur is daarom dat de relatieve vochtigheid wordt gemonitord.

Advies

Ja, er zijn systemen, die voor de situatie wellicht efficiënter werken. Met bijvoorbeeld een elektrische stralingsverwarming kan de opwarmtijd worden beperkt. Maar dat vergt wel een nieuwe (of aanvullende) installatie met bijbehorende investering. Het is altijd nuttig om een verwarmingssysteem goed in te regelen. Dat betekent dat het zo wordt ingeregeld dat de warmte wordt afgegeven op de plek waar het echt noodzakelijk is; daar waar de bezoekers aanwezig zijn en minder  in bijvoorbeeld bijruimten of doorgangruimtes

Daarnaast is regelmatige (minimaal jaarlijkse) monitoring van de installatie zeer aan te bevelen. Met het bijstellen naar aanleiding van de bevindingen kan veel energie worden bespaard

Het is verstandig een klimaatadviseur een verduurzamingsplan te laten opstellen dat is gebaseerd op de specifieke kenmerken van de kerk. Een klimaatadviseur kan onafhankelijk van eventuele leveranciers een goede afweging maken in keuzes voor een totaal verduurzamingsplan, waarin onder meer isolatie en installatie op elkaar worden afgestemd.

Advies

Plafondventilatoren brengen de lucht in beweging, de (warme) lucht moet door de ventilatoren  naar beneden worden geduwd. In andere delen van de ruimte wordt daardoor de lucht omhoog gestuwd. In feite is het een onnatuurlijke beweging om warme lucht naar beneden proberen te duwen. Het is dan ook de vraag of de warmte met plafondventilatoren tot op vloerhoogte kan worden gebracht. Om het systeem effectief te laten zijn moet de lucht al in beweging zijn voordat het wordt verwarmd. Het is dus verstandig de ventilatoren ruim voor het verwarmen aan te zetten.

Bij de vensters zou het tevens de koudeval van muren en vensters tegen kunnen gaan (Lucht die bij de vensters is koelt af en ‘valt’ daardoor naar beneden, omdat warme lucht stijgt). Maar of de ventilatoren voldoende kracht hebben om dat te bewerkstelligen is de vraag.

Advies

Elektrische stralers hebben het voordeel dat ze bezoekers direct aanstralen en dus de mensen verwarmen in plaats van ruimte (die niet of slecht gebruikt wordt). De huidige generatie stralingspanelen werken op elektriciteit*. Dat is op het moment van gebruik misschien duurder dan gas, maar door de zeer beperkte tijd van gebruik van het stralingssysteem (veel minder voorverwarming nodig) is het meestal veel voordeliger dan een traditioneel verwarmingssysteem op basis van gas (Bovendien komt er geen vocht vrij, zoals bij stralingspanelen op gas. Vocht kan zeer storend zijn voor het binnenklimaat en kwetsbare materialen, zoals hout). Stralingspanelen kunnen ook veel beter worden gericht en daarmee een beperkt deel van de ruimte verwarmen als er bijvoorbeeld minder bezoekers zijn. Rond de bezoekers moet wel een deel van de omgeving worden aangestraald om te voorkomen dat koudeval storende tochtverschijnselen gaat geven.

_{*Elektriciteit kan bovendien duurzaam worden opgewekt.}

Advies

Een hybride systeem kan een goede optie zijn. Bijvoorbeeld waarbij een vloer-, lucht- of radiatorenverwarming een basistemperatuur levert en de stralingspanelen de gewenste hogere temperatuur brengt. De stralingspanelen worden dan slechts beperkte tijd ingezet; alleen op het moment dat de te verwarmen ruimte in gebruik is. Stralingspanelen kunnen veel meer worden gericht om warmte te leveren dan andere systemen en daarmee een beperkt deel van de ruimte verwarmen als er bijvoorbeeld minder bezoekers zijn. Bovendien kan elektriciteit duurzaam worden opgewekt.

Advies

Een warmtepomp kan in een aantal gevallen een deel van de oplossing zijn. Meestal werkt een pomp op lage temperatuur; helaas werkt dat trager dan een traditioneel hoge temperatuur verwarmingssysteem. De vraag is of lage temperatuursystemen geschikt zijn voor de grote kerkzaalvolumen en het vaak zeer beperkte, incidentele, wekelijks gebruik. Zeker gezien de beperkte mate van isolatie en luchtdichtheid van de kerkzalen in het algemeen.

Voor een snel resultaat bij het opwarmen van de kerk, om een grote ruimte voor publiek comfortabel te krijgen is stralingsverwarming geschikter. Elektrische stralers hebben het voordeel dat ze bezoekers direct aanstralen en dus verwarmen. Elektriciteit is (nu nog) misschien duurder in gebruik, maar door de zeer beperkte tijd van gebruik kan het voordeliger zijn dan gas. En uiteraard kan elektriciteit duurzaam worden opgewekt.

Advies

Vloerverwarming wordt vaker als hoofdverwarming gebruikt. Voor relatief korte bijeenkomsten kan dat goed werken; immers de voeten worden warm gehouden. Voor langdurigere bijeenkomsten is het wellicht goed om een hybride systeem te overwegen, waarbij de vloerverwarming zorgt voor een basistemperatuur en een aanvullend systeem voor de hogere temperaturen. Het hangt ook af van het gebruik van de kerk en beschikbare energiebronnen.

Advies

Vloerverwarming bereikt waarschijnlijk makkelijker een groter deel van het oppervlak van de kerkruimte. Bij grotere volumen is het de vraag of de warmte vanaf de wanden voldoende de gebruikers in de gehele ruimte bereikt. In ieder geval wordt wel de koudeval bij de muren tegen gegaan. De meest effectieve installatie kan per situatie verschillen. Wandverwarming kan in kleinere ruimten een prima verwarmingssysteem zijn.

Advies

In principe zou dat moeten kunnen, maar dan zijn er wel kanalen nodig om de lucht naar beneden te brengen. Vraag is of de kanalen ergens in de kerk op een niet storende manier kunnen worden verwerkt. Door het onttrekken van lucht aan de kerkruimte naar het gewelf die naar beneden wordt gebracht ontstaat een verticale luchtstroom. Mogelijk geeft dat een onwenselijke ervaring, misschien zelfs tocht.

Advies

Een vuistregel om een installatie te berekenen zal altijd tekort schieten. Het bepalen van het vermogen van een systeem voor een kerk is één van de belangrijkste elementen van het ontwerp van een verwarmingssysteem. De omstandigheden kunnen per kerk verschillen; ligging, grootte en vorm, al gerealiseerde verduurzamingsmaatregelen, leeftijd en technische staat van de huidige installatie en het gebruik van de kerk. Het is verstandig een klimaatadviseur een verduurzamingsplan te laten opstellen dat is gebaseerd op de specifieke kenmerken van de kerk. Een klimaatadviseur kan onafhankelijk van eventuele leveranciers een goede afweging maken in keuzes voor een totaal verduurzamingsplan, waarin onder meer isolatie en installatie op elkaar worden afgestemd.

Advies

Het is zonder meer nuttig een bestaand systeem te heroverwegen, zeker als het al langer functioneert. Soms kunnen bij het overgaan op een ander systeem bestaande elementen als kanalen of leidingen worden gebruikt of aangepast, vaak is de verwarmingsketel aan vervanging toe.  Mogelijk is het een optie om hybride te verwarmen; met 2 op elkaar afgestemde systemen, bijvoorbeeld luchtverwarming of vloerverwarming met stralingspanelen. Ook is een hybride verwarmingsketel mogelijk. Bij een hybride verwarmingsketel wordt een groot deel van het jaar de kerk verwarmd met een elektrische warmtepomp, die lagere temperaturen genereert en bij behoefte aan hogere temperaturen (als de kerk in gebruik is in een koude periode) wordt dat bereikt door het gebruik van gas.