Thema Isolatie

Onderwerp: Daken

Advies

Vanuit puur isolerend oogpunt heeft het de voorkeur om aan de buitenzijde van een constructie te isoleren. Het geeft minder risico op vochtproblemen door condensvorming. Echter vanuit monumentale waarden, en de beschikbare bouwtechniek, past in het algemeen maar een beperkte dikte om aan de buitenzijde te isoleren. Vooral bij topgevels en dakkapellen zijn de aansluitingen krap en is het vaak onmogelijk om te isoleren zonder esthetische aantasting . Daarnaast kan verhoging van de dakbedekking er toe leiden dat het regenwater over de goten heen spoelt. Daarom wordt er veelal voor gekozen om aan de binnenzijde te isoleren.

Advies

Elk geïsoleerd oppervlak levert een bijdrage aan het vasthouden van warmte in de kerk. Als je wil beginnen bij het isoleren van het dak, dan is dat prima. Het isoleren van een gewelf werkt daarbij beter dan de kap, omdat het te verwarmen volume wordt verkleind. (De warmte uit de kerkruimte gaat snel door een ongeïsoleerd gewelf, waardoor in de praktijk het volume in de kap onbewust wordt mee verwarmd). Het heeft wel de voorkeur om in te zetten op een compleet verduurzamingsplan (eventueel in termijnen). Begin eenvoudig met slim gebruik maken van de ruimte en de bestaande installatie beter af te stemmen of aan te passen. Uiteindelijk gaat het ook om het isoleren van oppervlakken zoals de gevel en de ramen en kiezen voor een passende duurzame installatie.

Advies

Een 2^e plafond onder een gewelf, in welke vorm dan ook, verkleint het te verwarmen volume. Theoretisch zou dat dus kunnen, maar het tast zo sterk de monumentale of esthetische waarden van een kerkruimte aan dat het doorgaans niet als prettig ervaren wordt. Plastic folie onder het gewelf plaatsen geeft vervuiling aan de bovenzijde van de folie. Dat is geen fraai gezicht. Een kleinere doos in een grote ruimte plaatsen is natuurlijk prima; je verkleint het te verwarmen volume. Een optie is dan wellicht om een 'glazen doos in doos' (met isolatieglas) te maken. Dat is beter schoon te houden en kan ook een fraaie toevoeging zijn (maar is uiteraard kostbaarder).

Onderwerp Gewelven

Advies

Bij het isoleren van je houten gewelf is het niet nodig om tussen het beschot en de isolatie te ventileren. Bij isolatie op het houten gewelf is er geen risico op inwendige condensatie. Wat wel belangrijk is, is om aan de randen van het gewelf, daar waar gewelf en metselwerk bij elkaar komen, een strook vrij te houden. Het maakt daarbij in principe niet uit of het gewelf van hout of van steen is.

Onderwerp Gevels

Advies

Het isoleren van gevels is verstandig als het kan. Maar in het overgrote deel van de kerken is het isoleren van de gevels niet mogelijk of problematisch. Spouwmuren zijn in kerken heel zeldzaam. Bovendien hebben de gevels vaak belangrijke detaillering aan binnen- en buitenzijde die een esthetisch verantwoorde en goede isolatie in de weg zitten. Het is bijvoorbeeld raadzamer om te beginnen met de ramen/vensters die in de gevel zitten. Daarmee kan in ieder geval koudeval vanaf de vensters worden tegengegaan.

Advies

Bij monumentaal pleisterwerk kunnen authentieke schilderingen reliëfs, of bijvoorbeeld stucwerk met ornamenten aanwezig zijn. Deze zijn kwetsbaar en dienen zeer terughoudend te worden behandeld. Meestal leidt dat tot niet-isoleren. Als het pleisterwerk op zichzelf niet een hoge monumentale waarde vertegenwoordigd, dan kan er in principe aan de binnenzijde worden geïsoleerd. Maar vaak weegt het niet op tegen de kosten en zijn de aansluitingen op ornamenten, in bijvoorbeeld het gewelf, lastig te realiseren. Met andere maatregelen, bv. een betere duurzame installatie kan dan naar een oplossing worden gezocht.

Onderwerp Ramen

Advies

De isolatiewaarde van de kerk kan met beide keuzes, binnen- of buitenvoorzetramen, sterk worden verbeterd en met beide kan evenveel worden bereikt. Het is wel belangrijk om zorg te dragen voor voldoende ventilatie, voldoende luchtstroom door de spouwen. De kwaliteit van de nieuwe ramen zelf is ook belangrijk in het voorkomen van condens. Voor het schoonmaken is het een voordeel als de voorzetramen draaibaar worden gemaakt. Demontabel kan ook, (maar het demonteren is erg arbeidsintensief). Let op dat ook de detaillering, het type glas en de afwerking van de ramen invloed heeft op buiten- of binnenvoorzetramen. Overigens het zorgt niet alleen voor betere isolatie, het heeft ook, wanneer het goed is aangebracht, een voordeel bij het behoud van de oorspronkelijke ramen en kozijnen.

Advies

Koudeval is een fenomeen waarbij een hinderlijke luchtstroom wordt ervaren, zonder dat er direct sprake is van tocht. Dat komt meestal voor bij (hoge) vensters, maar kan ook voorkomen bij hoge wanden. Koudeval neemt toe bij een groot temperatuurverschil tussen de wand en de binnenruimte. En aangezien koude lucht zwaarder is, valt het als het ware naar beneden. Het is ook daarom dat het fenomeen prominenter is in kerken bij hoge wanden en vensters. Van oudsher werden daarom in kerken onder de ramen radiatoren, convectoren of soms schotten geplaatst. Dat werkt wel, maar het is energetisch efficiënter om de oppervlaktemperatuur van de muren zelf te verhogen (via isolatie) om het verschil tussen muur en binnenruimte te verkleinen. Ook zijn voorzetramen efficiënt om de koudeval te verkleinen.

Onderwerp vloeren

Advies

Elke vloer kan worden geïsoleerd. Maar bij grafstenen is dit nogal ingrijpend en dus kostbaar, mede vanwege de graven, kelders of oude funderingen onder de grafstenen waarvoor oplossingen moeten worden gevonden en archeologisch onderzoek een factor kan zijn. De grafstenen moeten worden verwijderd en niveaus aangepast, om te kunnen plaatsen. Vaak wordt er dan betonvloer geplaatst, waar verwarmingsleidingen op worden gelegd en in de afwerkvloer worden verwerkt. Vraag is of dat effectief is door soms enorme dikteverschillen in grafzerken en bij een beperkt wekelijks gebruik als een kerk. Het is ook mogelijk om op de bestaande vloer een houten vloer te plaatsen, maar daarmee worden de grafstenen uit het zicht onttrokken.

Onderwerp Ventilatie

Advies

Om een gezonde luchtkwaliteit te behouden moet de ventilatiebehoefte worden onderzocht. In het algemeen geeft dat bij grote volumes als kerkzalen nauwelijks problemen, zeker bij incidenteel of kortdurend gebruik. Ook na isolatie van de kerk.
Bij kleinere ruimtes, bijvoorbeeld bij het kiezen voor het verkleinen van het te verwarmen gebruikersdeel uit energieoverwegingen, is het soms wel verstandig om de luchtkwaliteit te testen en/of de ventilatiebehoefte te berekenen. Het testen gebeurt vaak door het meten van het koolstofdioxidegehalte verloop in de tijd. Bij verduurzamingsingrepen die de luchtdichtheid vergroten, is het aan te raden een ventilatiebehoefteberekening te maken en op basis daarvan indien nodig een aanvullend ventilatiesysteem aan te leggen.

Onderwerp temperatuur

Advies

Het verlagen van de basistemperatuur kan inderdaad behoorlijk veel energie besparen. Dus het verlagen van de temperatuur ligt voor de hand om de energiekosten te beperken. Maar het handhaven van een bepaalde constante temperatuur is aan de andere kant gunstig voor de instandhouding van het gebouw en haar interieur. De absolute ondergrens kan gesteld worden op 5°C.
Eén van de belangrijkste neveneffecten van het minder of niet verwarmen is dat de relatieve luchtvochtigheid gaat stijgen. En dat heeft wel effect op de instandhouding van de kunstschatten in de kerk. Problemen ontstaan dus vooral door sterke temperatuurwisselingen en door vocht (en niet door de temperatuur an sich). Dus een koude kerk die snel wordt opgewarmd voor gebruik en daarna weer koud wordt. Dit dient zoveel mogelijk voorkomen te worden. Een (goed) geïsoleerde kerk heeft natuurlijk minder last van deze temperatuurwisselingen.
Als het gaat om kwetsbare onderdelen haal er bij twijfel bijvoorbeeld kunst- of orgelspecialisten bij of check Temperatuurverlaging in kerken | Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

Thema Isolatie

Onderwerp: Daken

1. Kan je dakisolatie het beste toepassen aan de buitenzijde of aan de binnenzijde?

2. Is dakisolatie op grote (kerk)hoogte wel effectief wanneer een kerk verwarmd wordt met vloerverwarming ?

3. Is het aanbrengen van een 2e plafond (dubbel plafond) in de vorm van plastic folie in de kerk een optie?

Onderwerp Gewelven

4. Heeft het zin om een gewelf, onder het eigenlijke dak, te isoleren?

5.Als we de bovenzijde van een houten gewelf willen isoleren; moet je dat dan wel of niet ventileren tussen bovenkant houten delen en de isolatie zelf?

6. Zijn biobased isolatiedekens van schapenwol een goede oplossing voor het isoleren van gewelven?

7. Geeft het isoleren van de houten gewelven risico op aantasting door insecten?

Onderwerp Gevels

8. Is het verstandig om met de gevels te beginnen als eerste stap in het isolatieproces? De gevels hebben immers een groot oppervlakte en je kan er relatief makkelijk bij.

9. In hoeverre is het mogelijk om gevelisolatie aan de binnenzijde toe te passen bij een monumentaal kerkinterieur met pleisterwerk?

Onderwerp Ramen

10. Wat is het beste? Binnenvoorzetramen of buitenvoorzetramen? Niet alleen qua optimale isolatie maar ook qua schoonmaak en ventilatie.

11. Hoe isoleer ik glas-in-lood ramen?

12. Welke uitgangspunten zijn er voor het verminderen van de koudeval langs de kerkramen om dit tot een minimum te beperken?

13. Zijn binnenvoorzetramen over halve hoogte voor de koudeval ook voldoende?

Onderwerp vloeren

14. Hoe is de isolatiewaarde van de kerkvloer te verhogen als er geen kruipruimte is, maar grafstenen?

Onderwerp Ventilatie

15. Hoe zorg je na isolatie voor een gezonde luchtkwaliteit ?

16. Wij hebben een kerk met een houtconstructie en een houten vloer. Kan het aanbrengen van isolatie, als verduurzamingsmaatregel het vocht ophopen met tot gevolg houtrot?

Onderwerp temperatuur

17. We willen de energiekosten omlaag brengen door de temperatuur te verlagen in de kerk. Heeft een te lage temperatuur in de kerk invloed op het interieur, zoals de kunst, de houten banken en het orgel?

18. Heeft het zin om de roosters boven in de gewelven af te dekken om zo de warmte in de kerk te houden?